علت پیدایش حجاب

حتما تا آخر بحث بخوانید...

علت پیدایش حجاب چیست؟ چطور شد که در میان همه یا بعضى ملل های باستانى پدید آمد؟ اسلام که دینى است که درهمه دستورهاى خویش علت و منظورى دارد چرا و روى چه مصلحتى حجاب را تأیید و یا تأسیس کرد؟

در باب علت پیدا شدن حجاب نظریات گوناگونى ابراز شده است و غالباً این علتها براى ظالمانه یا جاهلانه جلوه دادن حجاب ذکر شده است. ما مجموع آنها را ذکر مى‏ کنیم. نظریاتى که به دست آورده‏ ایم بعضى فلسفى و بعضى اجتماعى و بعضى اخلاقى و بعضى اقتصادى و بعضى روانى است که ذیلًا ذکر مى‏ شود:

1. میل به ریاضت و رهبانیت (ریشه فلسفى).

2. عدم امنیت و عدالت اجتماعى (ریشه اجتماعى).

3. مردسالاری و تسلط مرد بر زن و استثمار نیروى وى در جهت منافع اقتصادى مرد (ریشه اقتصادى)

4. حسادت و خودخواهى مرد (ریشه اخلاقى).

5. عادت زنانگى زن و احساس او به اینکه در خلقت از مرد چیزى کم دارد، به علاوه مقررات خشنى که در زمینه پلیدى او و ترک معاشرت با او در ایام عادت وضع شده است (ریشه روانى‏)

علل نامبرده یا به هیچ وجه تأثیرى در پیدا شدن حجاب در هیچ نقطه از جهان نداشته است و بى‏ جهت آنها را به نام علت حجاب ذکر کرده‏ اند. و یا فرضاً در پدید آمدن دربعضى از سیستمهاى غیر اسلامى تأثیر داشته است.که این علل ها در حجاب اسلامى تأثیر نداشته است.یعنى حکمت و فلسفه‏ اى که ما هر یک از این علل را ذکر و سپس انتقاد مى‏ کنیم و ثابت مى‏ کنیم که اسلام در فلسفه اجتماعى خود به هیچ یک از این جهات نظر نداشته است.و هیچ یک از آنها با مبانى مسلّم و شناخته‏ شده اسلام وفق نمى‏ دهد و در خاتمه به یک علت اساسى اشاره مى‏ کنیم که از نظر ما موجّه‏ ترین آنها به شمار مى‏ رود.

ریاضت و رهبانیّت‏

ارتباط مسأله پوشش با فلسفه ریاضت و رهبانیت ازاین‏ جهت است که چون زن بزرگترین موضوع خوشى و کامرواى بشر است، اگر زن و مرد معاشر و محشور با یکدیگر باشند خواه ناخواه دنبال لذت‏ جویى و کامیابى مى ‏روند. پیروان فلسفه رهبانیت و ترک لذت براى اینکه محیط را کاملًا با زهد و ریاضت سازگار کنند، بین زن و مرد حریم قائل شده پوشش را وضع کرده ‏اند. کما اینکه با چیزهاى دیگرى هم که نظیر زن محرک لذت و بهجت بوده است مبارزه کرده‏ اند. پدید آمدن پوشش طبق این نظریه، دنباله و نتیجه پلید دانستن ازدواج و مقدس شمردن مجردبودن است‏.(همان طور که راهب های آنها اصلا ازدواج نمی کنند)در اسلام این سبب موجب تشریع حجاب نبوده است‏.

عدم امنیت‏

ریشه دیگرى که براى به وجود آمدن پوشش ذکر کرده‏ اند ناامنى است. در زمانهاى قدیم بى ‏عدالتى و ناامنى بسیار بوده است. دست تجاوز زورمندان و قلدران به مال و ناموس مردم بى‏ باکانه دراز  بوده است. . مردم اگر پول و ثروتى داشتند ناچار بودند به صورت دفینه در زیر خاک پنهان کنند. علت مخفى ماندن گنجها این است که صاحبان طلا و ثروت جرأت نمى ‏کردند که حتى بچه‏ هاى خود را از پنهان گاه ثروت خود آگاه سازند؛ مى‏ ترسیدند که راز آنها به وسیله بچه‏ ها فاش شود و مورد تجاوز و گزند قلدران واقع شوند. بدین ترتیب گاهى اتفاق مى‏ افتاد که پدر با مرگ ناگهانى از دنیا مى ‏رفت و فرصت نمى‏ کرد اسرار خود را به فرزندش بسپارد. قهراً دارایى او در زیر خاکها مدفون مى‏ ماند.همان‏طور که در مورد ثروت امنیت نبود، راجع به زن هم امنیت وجود نداشت. هر کس زن زیبایى داشت ناچار بود او را از نظر زورمندان مخفى نگه دارد، زیرا اگر آنها اطلاع پیدا مى‏ کردند، او دیگر مالک زن خود نبود.

استثمار زن‏

بعضیها براى پوشش زن ریشه اقتصادى قائل شده وگفته‏ اند حریم و پوشش یادگار عهد مالکیت و تسلط مرد است. مردان به خاطر اینکه از وجود زنان بهره اقتصادى ببرند و آنها را مانند بردگان استثمار کنند، آنها را در خانه‏ ها نگه مى‏ داشتند، و براى اینکه فکر زن را قانع کنند که خودبه ‏خود از خانه بیرون نرود و بیرون رفتن را کار بدى بداند فکر حجاب و خانه نشینى را خلق کردند.زن حق نداشت با مردان نشست و برخاست کند و در اجتماعات راه یابد و به مقامات دولتى برسد. اگر صداى زن را نامحرم مى ‏شنید آن زن بر شوى خود حرام مى ‏شد. خلاصه مردان آن دوره،زن راچون ابزارى مى ‏دانستند که کار او منحصراً رسیدگى به امور خانه و پروردن فرزند بود و هنگامى که این ابزار مى‏ خواست از خانه بیرون برود او را سر تا پا در چادرى سیاه مى‏ پیچانیدند و روانه بازار یا خیابان مى‏ کردند.

کِى و کجا زن در ایران اسلامى برده مرد بوده است؟ همه مى‏ دانند که در خانواده‏هاى مسلمان بیش از آنکه زن در خدمت مرد باشد مرد به حکم وظیفه اسلامى در خدمت زن بوده و وسیله آسایش او را فراهم مى‏ کرده است. زن در خانواده‏هایى مورد اهانت و تحقیر و ظلم قرار گرفته که روح اسلامى در آن خانواده‏ ها نبوده یا ضعیف بوده است‏.

حسادت‏

ریشه دیگرى که براى پیدا شدن حجاب ذکر کرده‏اند جنبه اخلاقى دارد. در اینجا نیز مانند نظریه سابق علت پدید آمدن حجاب را تسلط مرد و اسارت زن معرفى کرده‏ اند، با این فرق که در اینجا براى تسلط جویى مرد به جاى ریشه اقتصادى ریشه اخلاقى ذکر شده است؛ گفته‏ اند علت اینکه مرد زن را بدین شکل اسیر نگه مى‏ دارد،حس خودپرستى و حسادت وى نسبت به مردان دیگر است. مرد نمى‏ خواهد و رشک مى‏ برد که مردان دیگر و لو با نگاه کردن یا هم سخن شدن از زنى که تحت اختیار اوست استفاده کنند.

عادت زنانگى‏

به عقیده بعضى حجاب و خانه نشینى زن ریشه روانى دارد. زن از ابتدا در خود نسبت به مرد احساس حقارت مى‏ کرده است از دو جهت: یکى احساس نقص عضوى نسبت به مرد، دیگرى خونریزى ماهانه و حین زایمان و حین ازاله بکارت.

اینکه عادت ماهانه نوعى پلیدى و نقص است، فکرى است که از قدیم در میان بشر وجود داشته است و به همین دلیل زنان در ایام عادت مانند یک شى‏ء پلید در گوشه‏اى محبوس بوده‏اند و از آنها دورى و اجتناب مى‏ شده است.

شاید به همین علت است که از پیغمبر اکرم درباره این عادت سؤال شد. ولى آیه‏اى که در پاسخ این سؤال نازل شد این نبود که حیض پلیدى است و زن حائض پلید است و با او معاشرت نکنید، پاسخ رسید که نوعى بیمارى تن است و در حین آن بیمارى از هم خوابگى احتراز کنید نه از معاشرت.

بالا بردن ارزش‏

عللى که قبلًا ذکر کردیم کم و بیش مورد استفاده مخالفان پوشیدگى زن قرار گرفته است. به عقیده ما یک علت اساسى در کار است که مورد غفلت واقع شده است. به عقیده ما ریشه اجتماعى پدید آمدن حریم و حائل میان زن و مرد را در میل به ریاضت، یا میل مرد به استثمار زن، یا حسادت مرد، یا عدم امنیت اجتماعى، یا عادت زنانگى نباید جستجو کرد و لااقل باید کمتر در اینها جستجو کرد. ریشه این پدیده را در یک تدبیر ماهرانه غریزى خود زن باید جستجو کرد.

به طور کلى بحثى است درباره ریشه اخلاق جنسى زن از قبیل حیا و عفاف، و از آن جمله است تمایل به ستر و پوشش خود از مرد. در اینجا نظریاتى ابراز شده است.

دقیق‏ ترین آنها این است که حیا و عفاف و ستر و پوشش تدبیرى است که خود زن با یک نوع الهام براى گرانبها کردن خود و حفظ موقعیت خود در برابر مرد به کار برده است. زن، با هوش فطرى و با یک حس مخصوص به خود دریافته است که از لحاظ جسمى نمى‏ تواند با مرد برابرى کند و اگر بخواهد در میدان زندگى با مرد پنجه نرم کند از عهده زور بازوى مرد برنمى‏آید، و از طرف دیگر نقطه ضعف مرد را در همان نیازى یافته است که خلقت در وجود مرد نهاده است که او را مظهر عشق و طلب و زن را مظهر معشوقیّت و مطلوبیّت قرار داده است. در طبیعت، جنس نر گیرنده و دنبال کننده آفریده شده است‏.

وقتى که زن مقام و موقع خود را در برابر مرد یافت و نقطه ضعف مرد را در برابر خود دانست همان‏طور که متوسل به زیور و خودآرایى و تجمل شد که از آن راه قلب مرد را تصاحب کند، متوسل به دور نگه داشتن خود از دسترس مرد نیز شد. دانست که نباید خود را رایگان کند. بلکه بایست آتش عشق و طلب او را تیزتر کند و در نتیجه مقام و موقع خود را بالا برد.مولوی زن وشوهر را به آب و آتش تشبیه مى‏کند، مى‏گوید مَثَل مرد مَثَل آب است و مَثَل زن مَثَل آتش، اگر حائل از میان آب و آتش برداشته شود آب بر آتش غلبه مى‏کند و آن را خاموش مى‏سازد، اما اگر حائل و حاجبى میان آن دو برقرار گردد مثل اینکه آب را در دیگى قرار دهند و آتش در زیر آن دیگ روشن کنند، آن وقت است که آتش آب را تحت تأثیر خود قرار مى‏ دهد، اندک اندک او را گرم مى‏کند و احیاناً جوشش و غلیان در او به وجود مى‏آورد، تا آنجا که سراسر وجود او را تبدیل به بخار مى‏سازد

امروز یکى از خلأهایى که در دنیاى اروپا و امریکا وجود دارد خلأ عشق است. در کلمات دانشمندان اروپایى زیاد این نکته به چشم مى‏ خورد که اولین قربانى آزادى و بى بند و بارى امروز زنان و مردان، عشق و شور و احساسات بسیار شدید و عالى است. در جهان امروز هرگز عشق هایى از نوع عشق هاى شرقى از قبیل عشقهاى مجنون و لیلى، و خسرو و شیرین رشد و نمو نمى‏کند.

نمى‏خواهم به جنبه تاریخى قصه مجنون و لیلى، و خسرو و شیرین تکیه کرده باشم، ولى این قصه‏ها بیان کننده واقعیاتى است که در اجتماعات شرقى وجود داشته است.

از این داستانها مى‏توان فهمید که زن بر اثر دور نگه داشتن خود از دسترسى مرد تا کجا پایه خود را بالا برده است و تا چه حد سر نیاز مرد را به آستان خود فرود آورده است! قطعاً درک زن این حقیقت را در تمایل او به پوشش بدن خود و مخفى کردن خود به صورت یک راز، تأثیر فراوان داشته است.

مسئله حجاب شهید مطهری  ص76